ulii alamri

(أولي الأمر في القرآن) :

Jon'naaɓe arndangol diina kan ka nder Al-Quraana :                                                     

 {يا أيها الذين آمنوا أطيعوا الله وأطيعوا الرسول وأولي الأمر منکم فإن تنازعتم في شيئ فردوه إلی الله والرسول إن کنتم تؤمنون بالله واليوم الآخر ذلک خير وأحسن تأويلا } suuratu-annisaa'i/aaya /59 .

   Wondema , ko'onon yo'gomɗinɓe (Alla) , ɗoftee Allaahu on ɗoftoɗon kadi Nulaaɗo makko on (Muhammad) , e ɓen halfinaaɓe fiyakuuji mooɗon (diina yankooji e aduna yankooji) , si'tawiile on poɗondirii e fii'huunde ko'yo'on ruttunde (yiltitunde) ka Allaahu on e ka Nulaaɗo makko on , si'tawii hiɗon gomɗini Allaahu on (hiɗon jaɓi hoolii fii makko on) hiɗon gomɗini kadi hoolii ñalaande sakkitornde nden (ndarngan ngal) , haray ko'waɗungol mon ɗu'un ɗon ɓur moƴƴunde e ko ɓuri on moƴƴane e ruttornde e firo .    

Faale me'en on ɗoo ko'ɗaɓɓita  ɓangina ɗin hadiiseeji aruɗi e nder oo'aaya ɗoo on , ka'Sunna e ka Sii'a fow , ɗaɓɓita ko'honto ngoonga kan woni woni e mu'un .

Ko'adiikon taho :

Oo'aaya tedduɗo ɗoo hino tawaa e ɗen aayeeje lurraaɗe firungol ɗu'un hakkunde Sunna e Sii'a , gooto kala e maɓe hino firira (ɓen wi'aaɓe hino halfinaa fayakuuji ɗin) no' faamiri non , ko'honto ɓe'ɓuri luutondirnde , ko'homɓe woni ɓen halfinaaɓe ɗin fiyakuuli mo'on .   Sii'aaɓe ɓen kan hino yi'ira nii , ɓen wi'aaɓe hino halfinaa ɗin fiyakuuji , ko'ɓen imaamuuɓe (12) lɓɓinaaɓe ɓe'Allaahu on toɗɗii fii'mu'un tun waawata wonde ,( oo'aayaɗo hino tawaa e aayeeje koɓe seeditorta wondema ɓeyguure Nulaaɗo nden ko'Allaahu on farli julɓe ɓen ɗofta ngolɗun) , kono si'en daarii e nder feere karamokooɓe jooma gande en ka'Ahlu-sunna , en tawy hiɓe wi'a wondema : ɓen wi'aaɓe hino halfinaa fiyakuuji ɗin , ko'yimɓe ɓe toɗɗaaka fii'mu'un , hiɓe waawi wonde feddeeji buy .

Andungol toɓɓe Saabi mu'un on : 

   1-ɗoftangol Nelaaɗo Alla on e nder oo'aara ɗoo hino humondiri e piiji waɗeteeɗi , telemma ka laamu e ka jokkondiral jamaa on e ka laama ngol onjamaa ɗon , e telemma  ɗoftangol Allaahu on ɗulle ko'ɗu'un woni gollitirngol konko  Wahyu on jippini kon haray koko feppa , yaada few . ɗoftangol ɓen wi'aaɓe hino halfinaa fiyakuuji me'en ɗin , ka dner aaya ɗon hino hikkindiraa e ɗoftangol Nelaaɗo Alla on , hiɗen andi aranun ɗu'un taho ko'fii ɗoftangon'ngol ka fii (polotik) e ka laamu yaangal . haray jooni ko'yo'en ndaaru ko'hombo woni on haanuɗo jokkeende ɗoftee e nder ɗiiɗoo piiji . Sii'aaɓe ɓen hino wi'a wondema : on ko'neɗɗo mo'Allaahu on toɗɗii , hara kadi ko reenaaɗo e kala waɗu'ngol bone , ɓurɗo andunde gande ko Wahyu on jippini kon fow , haray wauɗo nii'on ko'kanko woni haanuɗo jokkeende ɗoftee , wano Taaluuta on'mo Allaahu on toɗɗinoo e nen'ngal Annabaajo makko on ka Banii israa'iila en , wondema (o'jonnaama ardangol jamaa on yaha haɓoya jihaadi ) ontuma e nder laawol maɓe ngol (ndeɓe ɗonɗanoo ɓe'hewti e Caangol) o'wiɓe : {فمن شرب منه فليس مني ومن لم يطعمه فإنه مني إلا من اغترف غرفة بيده ... } suuratul-bagarati /aaya/249 . wondema , kala e'mo'on yaruɗo ndiyanɗan haray o'tawaaka e'an , kalamo yaraaliɗan haray ko'o tawaaɗo e'an , si'wanaa hara o'ñeɗir juuɗe makko ɗen o'yara …

E'tawde ndiyanɗan ko'dagiiɗan (yarungol) kono e nder sari'a makko on ɗon tawɗo ko'jeyaaɗo e'ɓen halfinaaɓe fiyakuuji ɗin , hari ko'harmuɗun , ɓayra hari kanko taaluuta himo wndi wondema on sari'a ko'ka Allaahu on iwri , ko'ɗu'un waɗi si'o inni : {إن الله مبتليکم بنهر... } suuratul-bagarati /aaya/249 . wondema , kanko Allaahu on himo jarribora on (himo ndardora on) Caangol …